Andres Segovia

De belangrijkste onderdelen van een gitaar

De benamingen voor sommige onderdelen van een gitaar geeft nogal eens verwarring. Dit komt doordat er vaak letterlijk vanuit het Engels is vertaald.

Kam
De kam (Engels bridge) zit op de body gemonteerd of op de klankkast (akoestisch) gelijmd. De kam houdt in de breedte de snaren op de juiste afstand van elkaar, en in hoogte de afstand tussen de snaren en de toets.
Bij de akoestische gitaar wordt de trilling van de snaren door middel van de kam overgebracht naar het bovenblad van de gitaar.
In het Nederlands wordt de kam dus ook wel brug genoemd, in dat geval spreekt men over totpkam als de 'werkelijke' brug wordt bedoeld.

Zadel
Het zadel van een gitaar is het deel van de kam dat de snaren ondersteunt.
Het kan uit één stuk (meestal op akoestische gitaren) bestaan of in aparte delen (elektrische gitaar), één voor elke snaar.
De functie van het zadel is de snaar op de juiste plaats te brengen voor de juiste intonatie. Voor de akoestische gitaar is het zadel meestal gemaakt van kunststof of bot.
Bij de elektrische gitaar zijn de zadels zijn meestal van metaal, of soms van synthetische materiaal.

Brug
De formele Nederlandse naam voor het onderdeel waar de snaren overheen lopen naar het stemmechanisme is, brug. Maar wordt ook wel topkam genoemd. De Engelse benaming is nut.

Mensuur
Mensuur is de de werkelijke lengte van de trillende snaren.
Dit is dus de lengte van de snaren tussen de zadels en de brug. De mensuur beïnvloedt de bespeelbaarheid. Een kortere mensuur heeft een kortere nek en is het best geschikt voor een snelle positie verandering.

Frets
Frets zijn metalen stripjes van nikkel legering of roestvrij staal.
Ze zijn ingeslagen langs de toets op exacte punten dat de mensuur verdeeld volgens een bepaalde wiskundige formule. De toonhoogte van elke opeenvolgende fret is bepaald op een halve-stap interval op de chromatische toonladder. Standard hebben klassieke gitaren 19 frets en elektrische gitaren tussen 21 en 24 en soms 27 frets.

Hals
De gitaarhals is één lang stuk hout waarop de toets met de frets en stemmechanieken zijn aangebracht. Het begin van de hals wordt de hiel genoemd en het eindstuk de kop. Aan de kop of in de kop bevinden zich de stemmechanieken.

Kop
De kop is zit aan het einde van de gitaarhals. Hieraan of hierin zitten de stemmechanieken bevestigd.

Stemmechaniek
Een stemmechaniek (ook wel tuner genoemd) is een stemapparaat voor het stemmen van de gitaar door het aanpassen van snaarspanning.

Ontwikkeling van de elektrische gitaar en de Amerikaanse muziek

In het zuiden van de Verenigde Staten begon de muziek zich te ontwikkelen toen Afrikaanse en Europese invloeden zich via zwarte en blanke mensen ging vermengen. Vrijwel zeker is dat de met huid bedekte kalebasinstrument de voorloper is van de huidige banjo. Ook maakten slaven in die tijd zelf gitaren van grote sigarenkisten bezemstokken en touw. Maar de meeste gitaren van het toenmalige koloniale Amerika werden gemaakt in Engeland.
In het zuidwesten van de VS speelden Mexicanen zowel op de gitaar als op de uit de zestiende eeuw stammende vihuela. Spaanse missionarissen namen de instrumenten mee naar Californië en cowboys gebruikten de gitaar ook om 's nachts de kuddes op de prairie rustig te houden.

De Blues muziek is ontstaan in de Mississippi-delta, ontwikkeld uit werkliedjes, uiroepen en andere veldkreten. Harmonische gospelmelodieën kregen vaak een begeleiding van de banjo en later van primitieve gitaren, die soms werden bespeeld met een metalen staaf (slide) of flessenhals (bottleneck) om één van de vingers hals-hand. Door hiermee over de snaren te glijden ontstond een klagend en jankend geluid dat zo typerend is voor de blues, maar nu ook veel in andere muzieksoorten wordt gebruikt.
Muziek had zowel op het platte land van het zuiden als in het midden-westen altijd een belangrijke rol in de religie gespeeld. Alle sociale activiteiten draaiden destijds om godsdienst. De gitaar werd vaak bespeeld op boerderijen, plantages en mijnwerkerskampen. Het instrument nu eenmaal gemakkelijk te vervoeren, was relatief niet duur en bijna iedereen kon er wel drie of vier akkoorden mee leren spelen.

In de grote steden namen arme mensen de gitaar mee de straat op. De Amerikaanse blues, country & western en folkmuziek waren om dezelfde redenen georiënteerd op de gitaar: niet duur, makkelijk te vervoeren, eenvoudig te bespelen en klinkt goed.
In jazzgroepen in New Orleans en Chicago had de gitaar het minder makkelijk. Hoe hard de gefrustreerde gitarist ook aansloeg, hij kwam nooit boven de blazers en piano's uit. Maar al gauw konden deze zichzelf miskennende gitaristen wraak nemen via de contactmicrofoon, waardoor het instrument kon worden versterkt. Eddie Durham zou wel eens de eerste muzikant kunnen zijn geweest die elektrisch gitaar heeft gespeeld.
Ware het niet dat in 1925 ene Lester William Polsfuss (Les Paul) een uitvinding had gedaan die de klank van de gitaar niet alleen versterkte, maar er ook een heel eigen uniek geluid aan gaf. Les Paul wordt daarom ook als de uitvinder van de elektrische gitaar beschouwd.

Adolph Rickenbacker

Adolph Rickenbacker, de fabrikant van de eerste elektrische gitaar en oprichter van 'Electro String Instrument Corporation', werd in 1886 geboren in het Kanton Schwyz, Zwitserland.
Hij emigreerde in 1891, na de dood van zijn ouders met enkele familieleden naar de Verenigde Staten. In 1928 en verhuisde hij naar Los Angeles. Hier startte hij het bedrijf 'Rickenbacker Manufacturing Company' fabriceerde metalen bodies voor het bedrijf 'National Steel Guitars'.
Daar maakte hij kennis met George Beauchamp en Paul Barth. En samen richten ze in 1931 een nieuw bedrijf op, 'Ro-Pat-In Company'. In het daaropvolgende jaar begon men met het ontwerpen van de eerste aluminiumversies van de lap steel guitar. In 1934 werd de bedrijfsnaam omgedoopt tot 'Electro String Instrument Corporation'.
De steel guitar was en is vooral populair bij de 'Hawaiian' muziek waar het ook veelal dominant aanwezig is.

Steel guitar houdt in dat de gitaar, horizontaal wordt bespeeld.
Zowel zittend als staand (op standaard of met riem om de nek) gebruikt men een steel bar (play bar) of bottleneck om over de snaren te "glijden". Andere benamingen voor steel gitaar zijn, lap steel, slide guitar of Hawaïaanse gitaar.

Al in 1930 experimenteerde Beauchamp met een bekend feit: Als je een koperen draad langs een magnetisch veld beweegt, veranderd het de intensiteit van het magnetisch veld. Hij wikkelde een koperen draad om een magneet en maakte dus een spoel. Boven deze spoel hield hij een metalen draad (snaar). Door de beweging (trilling) van deze draad veranderde de elektrisch stroom in de spoel.
Met dit gegeven zou het mogelijk moeten zijn om de klank van de gitaar elektrisch te versterken. Het probleem waar Beachamp nu mee zat is dat hij zes van deze (grote) spoelen moest hebben, die zo aangepast moesten worden dat ze een gelijkmatig signaal voortbrachten om het te kunnen toepassen op een gitaar.

       

George Beauchamp       Patent Frying Pan (1937)

Na veel experimenten creëerde Beauchamp samen met Barth, op een pick-up gebaseerde, twee hoefijzer magneten met daarin met koperdraad omwonden ijzeren staafjes, elk met een eigen opening onder de snaren. Op deze manier kon elke snaar individueel versterkt worden. George Beauchamp nam contact op met Harry Watson, toenmalig hoofdopzichter van National String Instrument Co.
Watson was onder de indruk van de vinding van Beauchamp en vervaardigde een model waarvan de hals en body uit één geheel bestond. Vervolgens monteerde hij bij de brug van de body het door Beauchamp en Barth ontwikkelde elektrische versterkings element.
Beauchamp noemde dit prototype 'The Frying Pan' (de braad pan).

De Frying Pan is de eerst elektrische gitaar die in productie werd genomen, en volgens het nog huidig toegepaste principe werkte. De Frying Pan bleek meteen een succes bij de talloze steel gitaristen.

Elektriciteit had een grote invloed op velerlei gitaristen, maar de nieuwe vorm van energie werd niet overal door het publiek gewaardeerd. Vele nieuwe melodieën en inventieve ontwikkelingen werden aangedragen door Eddie Lang, Freddie Green, Charlie Christian en Eddie Condon. Gitarist Eddie Condon was in de jaren twintig tot en met veertig een van de belangrijkste figuren uit de Chicago-jazzscene. De ontwikkeling van de (elektrische)gitaar verkeerde in die periode in een stroomversnelling.

Eddie Durham (L.) en Eddie Condon

Een minstens even belangrijke gitarist was de Franse zigeuner Django Reinhardt. Hij werd op 23 januari 1910 geboren in het Belgische Liverchies en speelde gitaar vanaf zijn twaalfde.

Op 2 november 1928 vond een catastrofe plaats. Er brak brand uit in zijn woonwagen en Django kon op het laatste moment met zware verbrandingswonden ontsnappen. Als gevolg van dit ongeluk verloor hij twee vingers van zijn linkerhand. Zijn muzikale carrière leek beëindigd. Maar hij oefende echter twee jaar keihard en wist met drie vingers een speelstijl te ontwikkelen die nóg unieker was dan voor het ongeluk. Django was het Europese antwoord op de Amerikaanse jazz en hij heeft vooral na de Tweede Wereldoorlog vele Amerikaanse collega's beïnvloed als, Les Paul B.B. King en Wes Montgomery.
Met zijn groep, Quintet Du Hot Club de France, waarin onder anderen de violist Stephane Grappelli en zijn broer Joseph zaten, maakte hij furore. Django Reinhardt stierf in 1953 te Fontainebleau aan de gevolgen van een hersenbloeding en lied historische opnamen na.

De laatste vijftig jaar hebben inventieve gitaristen als Les Paul, Kenny Burrell, Jim Hall, George van Eps, Barney Kessel, Wes Montgomery, Tal Farlow, Herb Ellis en Joe Pass veel geëxperimenteerd met andere maatsoorten en melodieën.
In de country werd de gitaar door vrijwel iedere artiest gebruikt: Hank Williams, Jimmie Rodgers, Hank Snow, Ernest Tubb, Merele Haggard en natuurlijk door instrumentalisten als Roy Clark, Merle Travis, Glen Campbell en Jimmy Bryant.
Mr. Guitar zelf, Chet Atkins is één van de meest veelzijdige en gerespecteerde gitaristen. Hij begon met primitieve middelen, een ukulele met draden van een hordeur bespannen, en ontwierp zelf diverse gitaren en ontwikkelde nieuwe speel- en opnametechnieken. De laatste jaren heeft deze muzikant uit Tennessee zich ook op het klassieke en populaire-vlak bewogen, maar zijn handelsmerk blijft de instrumentale country.
De Chet Atkins stijl is een combinatie van vloeiende melodieën, harmonieën en een krachtige, gedempte baslijn die gelijktijdig worden bespeeld.

Ondanks alles luisterde de massa na de Tweede Wereldoorlog niet naar jazz- en countrygitaristen, maar een nieuw soort muziek bracht in het midden van de jaren vijftig overal verandering in. Te midden van de melige crooners en vertolkers van zoetsappige ballads stond de koning van de rock & roll op. Gewapend met sensuele lippen, wiegende heupen, lange zwarte haren en brede bakkebaarden, gekleed in strak leer en puntschoenen, 80 kilo pure seks en kracht: de vrachtwagenchauffeur uit Tupelo genaamd Elvis Presley.
Hij was een volslagen nieuw verschijnsel en de Amerikaanse jeugd, die zich als een redelijk homogene subcultuur begon te ontwikkelen, had een nieuwe held gevonden, die door hun ouders werd gehaat. Hij was perfect!

Iedereen had al gauw door dat deze kronkelende maniak geen gewone muzikant was. Één van zijn belangrijkste kenmerken was dat hij gitaar speelde. Hij sloeg wild aan, drukte het instrument met een klap tegen zijn lichaam, zwaaide het rond en liet het achter zijn rug glijden. Het was puur en explosief show-werk, en toen Elvis naar de duizelingwekkende hoogten van zijn legendarische superstatus rees, was hij vergezeld van zijn maatje: het doosje met de zes snaren.

Elvis was vriendelijk, religeus en respecteerde boven alles zijn ouders. Ondanks dat hij zijn eerste plaatje voor z'n moeder maakte, werd hij aangevallen door fatsoensrakkers en conservatieve radiomakers omdat hij volgens hen een slechte uitstraling zou hebben op de jeugd. De nieuwe generatie echter stond achter Elvis en kocht in 1956 10 miljoen platen van hem. Velen zijn dankzij Elvis gitaar gaan spelen. De jeugd keek naar Elvis en zei: 'Wat hij kan, kan ik ook.' Wat het gitaarspelen betreft hadden ze gelijk, nummers als Hound Dog, Surfin USA, This land is your land, Mr. Tambourine Man en vele andere van dit soort liedjes waren eenvoudig na te spelen. Evenals andere rock, blues, country en folknummers van B.B. King, Bob Dylan, Joan Baez, The Rolling Stones en vele anderen.
Elvis zelf was niet meer en niet minder dan een gemiddelde gitarist. Het echte gitaarwerk werd gedaan door zijn vaste gitarist en vriend Scotty Moore, die eigenzinnige en originele riddles bedacht, die zo typerend zijn voor de rock & roll.

Ook niet onbelangrijk voor het succes was het componisten duo Jerry Leiber en Mike Stoller, die garant stonden voor vele hits.

Jerry Leiber (L.) & Mike Stoller

En niet te vergeten Elvis manager, Colonel Tom Parker. De in 1909 in Breda geboren, als Andreas Cornelis (Dries) van Kuijk, voelde haarfijn aan hoe de muziek en het fenomeen Elvis Presley aan de man gebracht moest worden.

Colonel Tom Parker met Elvis

Na zijn militairedienst, die bewust door Colonel Parker was gepland, werkte Elvis aan een comeback. In het midden van de jaren zeventig reikte The King weer naar de top. Het succes werd hem echter fataal. Op 16 augustus 1977 overleed Elvis op zijn landhuis Graceland in Memphis aan de gevolgen van overtollig (medicijn) gebruik.
Na zijn dood werd Elvis echter populairder dan ooit, zijn platen/cd's worden nog altijd gretig gekocht. Titels worden weer opnieuw uitgebracht en hebben nog steeds niet aan kracht verloren getuige het feit dat ze wederom torenhoog de hitlijsten inschieten.

In de begindagen van de rock and roll waren instrumentale nummers bijzonder in trek. Je hoefde de radio maar aan te zetten of je hoorde wel een saxofoon, gitaar of orgeltje. Platen als Tequila van de Champs en Red River Rock van Johnny and the Hurricanes scoorden goed. Het nummer Walk Don't Run, een klassieker van de Ventures, stond bijna vijf maanden in de hitparades en kwam als hoogste notering tot op twee.
In Engeland deden The Shadows van zich spreken met nummers als Apache, Atlantis, Wonderful Land en vele anderen. Duane Eddy claimde dat hij de techniek van het optrekken van de snaren had uitgevonden. Hij maakte een groot aantal hits waarbij hij alleen op de lage snaren speelde. Later kwam hij er achter dat er nog meer op zaten. Evenals andere platen uit die tijd waren die van Duan Eddy naar de huidige maatstaven niet gepolijst, maar nummers als Ramrod, Rebel Rouser en Cannonball sloegen in als een bom en klonken het best als ze hard werden afgespeeld. Hij toonde aan dat je met simpele middelen toch goede muziek kon maken.

Chuck Berry daarentegen ontwikkelde een stijl van gitaarspelen die kenmerkend voor de rock & roll te noemen is: 'Oh my, but that country boy could play.' Dat Country boy was oorspronkelijk Coloured boy, maar de platenbazen hadden daar nogal moeite mee, gezien in die tijd de zwarten in de VS nog niet als volwaardige medeburgers werden beschouwd.
De twee snaren-aanslagen, die Chuck Berry speelde terwijl hij zijn beroemde 'duck-walk'deed, klonken uit iedere jukebox. En degenen die er veelvuldig muntjes ingooiden waren onder anderen Mick Jagger, Keith Richard, Marc Bolan, Eric Clapton, George Harrison en Jimmy Page.

(vlnr) Eric Clapton, Jeff Beck en Jimmy Page

Echte goede gitaristen waren schaars, maar er waren gelukkig uitzonderingen als Mickey Baker die de calypso-hit Love Is Strange van Mickey & Sylvia voorzag van melodisch gitaarspel en aan het eind van ieder couplet van een bluesloopje. James Burton zorgde voor de venijnige country-rock-soli op de eerste platen van Rick Nelson en werd later door vrijwel iedereen voor studiowerk gevraagd. Goed 'Southern"gitaarwerk is te horen in rockabilly-hits van Carl Perkins (Blue Suede Shoes), Buddy Holly (That Will Be The Day), Eddie Cochran (Summertime Blues) en Bill Haley (Rock Around The Clock).

Mickey Baker en James Burton

Ook de surfmuziek zorgde voor een popularisering van de gitaar. In het begin had deze stijl alleen succes aan de Amerikaanse Westkust, maar na een tijdje sloeg de muziek in de gehele wereld aan. De bekendste surfgroep is uiteraard nog steeds de Beach Boys, maar ook de al eerder genoemde instrumentale band de Ventures behoorde tot deze categorie. De gitaristen van surfgroepen speelden hoofdzakelijk op Fendergitaren, met name de Stratocaster was erg populair.
Gedurende de eerste rock & roll-golf ontstond ook een toenemende interesse in de traditionele Amerikaanse muziek. Het Kingston Trio is hier een voorbeeld van. Keurig gekapt zongen ze teksten over spoorwegtrajecten, legendarische helden, en executies van beruchte bandieten (Tom Dooley), alles natuurlijk in close harmony. Pete Seeger, Joan Baez en Phil Ochs zongen over vergelijkbare onderwerpen, maar brachten tevens hun ideeën omtrent onderwerpen als politiek, oorlog, burgerrechten en hongersnood naar voren.

Slechts weinig mensen buiten het koffiehuis-circuit kenden ene Bob Dylan, maar de Byrds en de zoetsappige Peter, Paul and Mary waren commercieel genoeg om in het midden van de jaren zestig enige ideeën en boodschappen van hem te gebruiken om er gigantische hits mee te scoren. Bob Dylan op de hitlijsten, samen met Leslie Gore, Jan & Dean en Freddie & The Dreamers.
Het publiek wilde meer te weten komen over eerlijke muziek zonder trucjes, men wilde nummers met nieuwe ideeën die je dwongen na te denken, nummers over echte mensen. Doordat deze nieuwe folkmuziek haar wortels in de blues en de country & western had, begonnen de mensen muzikanten als Hank Williams, Doc Watson, Woody Guthrie, Robert Johnson, Jack Elliot, Mississippi John Hurt, Blind Lemon Jefferson, Son House, Walter "Furry' Lewis, Leadbelly, Sam 'Lihtnin' Hopkins, Josh White, Fred McDowell en Brownie McGhee te herontdekken. Sommigen waren afstammelingen van slaven, rondtrekkende arbeiders en pachtboeren. De meesten leefden niet lang genoeg om van deze waardering te kunnen genieten. Anderen werden pas echt bekend toen ze de zeventig al waren gepasseerd. Er zijn net zoveel pogingen ondernomen om de stijlen van deze zangers te classificeren als er schrijvers zijn die er verhalen over hebben geschreven. Dé gemeenschappelijke factor was echter dat ze allemaal gitaar speelden.