Hij werd geboren op 9 juni 1915 in Waukesha
(Wisconsin) als Lester William Polsfuss. Pop- en jazzliefhebbers zullen hem
onder de naam Les Paul kennen als de architect van een futuristische sound,
die was opgebouwd uit artistiek kunnen en vakmanschap op het gebied van elektronica.
Les Paul was de eerste die gebruik maakte van een systeem dat men multiple
recording dubben noemt, en hij wordt tevens beschouwd als de uitvinder van
de achtsporenmachine; deze technische snufjes zijn tegenwoordig niet meer
uit de studio weg te denken.
Zijn geboortehuis in Waukesha, was gelegen aan een spoorlijn.
Toen Les als 10- jarig jongetje op een ochtend in zijn slaapkamer naar de
treinen lag te luisteren, merkte hij dat de ramen begonnen te trillen als het
geluid een bepaalde toonhoogte bereikte.
Nieuwsgierig naar dit fenomeen als Les was, hield hij zijn hand tegen het
glas en ontdekte dat hij de trillingen
wel kon dempen, maar niet kon stoppen. Pas wanneer de snelheid van de
trein en zo ook het geluid veranderden, stopte het trillen van het raam.
De volgende dag vroeg hij de natuurkunde leraar, meneer Kahn, hoe dit was
te verklaren. "Dat noemt men resonantie," legde meneer Kahn uit. "Jouw
raam hoort de trein, zoals je trommelvlies mij op dit moment hoort, hij
voegde er aan toe: "Zo wordt ook muziek gemaakt."
Les wilde altijd alles onderzoeken. "Wat ben je aan het doen?" vroeg zijn
moeder toen ze zag dat Les nieuwe gaatjes in de rol van de pianola zag
slaan. "Ik maak hem beter," antwoordde Les. Door de extra gaatjes bleek
de pianola als twee pianola's te klinken. Les was duidelijk muzikaal begaaft.
Toen hij op z'n negende verjaardag een mondharmonica kreeg, kon hij er
na een paar uur al op spelen. Daarna kocht hij van z'n spaargeld een gitaar
waarmee hij al snel de basis akkoorden onder de knie kreeg. Zingend en afwisselend
met z'n mondharmonica, vormde hij een éénmansband en noemde
zich; Red Hot Red, vanwege z'n haarkleur. Les speelde in die tijd af en toe in
een drive-in restaurant waar op een dag een serveerster hem vertelde dat
de klanten klaagden.
"Ze kunnen je achterin niet horen," zei ze. Daar moet
iets op gevonden worden, dacht hij. Toen hij ontdekte dat de hoorn van een
telefoon via trillingen werkte, net als bij een luidspreker van een radio, nam
Les beide apparaten mee naar het restaurant.
Hij bond de telefoonhoorn aan
een bezemsteel en verbond die met een kabeltje aan de radio.
In deze "microfoon" begon hij te zingen.
De klanten begonnen nu zelfs te
applaudisseren, maar klaagden vervolgens dat ze de gitaar niet goed konden
horen. Les kreeg nu het idee om ook de gitaar elektrisch te versterken.
Hij nam de naald van een platenspeler en zette die vast in de kam van z'n
gitaar. Hij verbond het element van de naald met de versterker van een
andere radio die de trillingen van de naald versterkte.
En nu had hij een elektrische gitaar!
Op z'n zeventiende raakte Les geïnteresseerd in de blue-grass, country-
muziek. Een gitarist genaamd "Sunny Joe" Wolverton hoorde Les spelen, en
vroeg Les bij hem in de band te komen spelen. Sunny Joe leerde Les Paul
alles wat hij van de gitaar wist.
In de jaren dertig speelde Les onder de naam Rhubarb Red, countrymuziek
in Chicago. Iedere avond voordat Les naar bed ging, maakte hij eerst zijn
gitaar schoon en stelde hem zo in zijn kamer op dat, als hij 's ochtends
ontwaakte zijn ogen onmiddellijk op het instrument zouden vallen.
Maar de uitvinder in hem bleef actief.
Hij had al zijn eigen platenspeler gemaakt door het vliegwiel van een oude
Cadillac te gebruiken, en die met de aandrijfband van een tandartsboor te
verbinden met de motor van een jukebox.
Les was een nachtmens, en vond het jammer dat er in de kleine uurtjes
niemand was om met hem te jammen. Toen herinnerde hij zich wat hij
vroeger thuis met de rollen van de pianola had gedaan, en hij vroeg zich af
of hij zijn opnameapparaat kon gebruiken om een grammofoon in een
automatische achtergrondband te veranderen. Hij begon te experimenteren.
Geluidsopnamen worden op een plaat vastgelegd door de trillingen van
een naald in een spiraalvormige groef te graveren. Les ontdekte dat hij een
tweede groef tussen de sporen van de eerste kon maken, waarop een andere
notenreeks kon worden opgenomen. Beide groeven konden dan met behulp
van twee naalden tegelijkertijd worden afgespeeld. Het effect was dat van
twee gitaren. Vervolgens maakte hij een tweede draaitafel en nam beurtelings
op de ene, dan weer op de andere draaitafel op, telkens nieuwe stukjes
toevoegend tot het geluid uit meerdere lagen bestond.
Maar de platenmaatschappijen waren niet onder de indruk van zijn uitvindingen:
"Een leuk foefje, meer niet."
Nadat hij zijn naam had veranderd in Les Paul, verhuisde hij naar New York.
Overdag speelde hij gitaar in een nationaal radioprogramma van dirigent Fred
Warring, en 's nachts voor Harlem's groten van de jazz.
In die tijd maakte je een plaat door alle muzikanten in een ruimte te zetten
en te hopen dat ze perfect zouden spelen. Maar er maakte altijd wel iemand
een fout, en kon je opnieuw beginnen. Les was ervan overtuigd dat er een
betere manier moest zijn. "Jij hebt een eigen studio nodig," zei Bing Crosby
tegen hem in 1947, toen Les met hem speelde in Los Angeles. Dus bouwde
Les in de garage achter zijn huis een eigen opnamestudio met de, voor die
tijd, modernste opnameapparatuur.
Een aantal sterren uit die tijd als, Andy Williams, W.C. Fields, Kay Starr
en de familie Crosby, kwamen in Les achtertuin opnemen.
Bovendien kon hij in deze studio zijn meervoudige opnametechnieken perfectioneren,
en verschillende demo's maken.

Grote studio met linksboven de controlekamer
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte Les voor het radionetwerk van de
Amerikaanse strijdkrachten, en verzorgde opnamen die over de hele wereld
werden uitgezonden. Maar hoe hard hij ook werkte, de Duitsers leken even
goed, en vaak zelfs sneller opnamen te kunnen uitzenden.
Hoe was dat mogelijk?
Het antwoord kwam toen Les een apparaat aantrof in een verlaten hoofdkwartier
van de Duitsers. Hij besefte direct waarvoor het werd gebruikt.
"Bing," zei hij tegen Crosby, "ik geloof dat ik nu weet hoe je op de radio kunt
zingen terwijl je op hetzelfde moment op de golfbaan bent." In plaats van op
platen maakte dit apparaat opnamen op een magnetische band, die telkens
opnieuw kon worden gebruikt, en die met schaar en lijm gemakkelijk kon
worden gemonteerd.
Les bezat nu een groot aantal meervoudig opgenomen platen, en was
vastbesloten ze aan de wereld te laten horen. Op een dag, toen hij weer bij
een platenmaatschappij was afgewezen, zag Les werklui bezig een bord met
daarop "Capitol Record" aan een gebouw bevestigen. Met wat demo's onder
de arm liep hij achteruit naar binnen, zodat als iemand hem zou tegenhouden,
hij kon zeggen dat hij op weg was naar buiten. Achterwaarts ging hij de trap op
en kwam uit bij het kantoor van vice-president Jim Conkling.
"Wilt u naar één van mijn platen luisteren?" smeekte Les. Conkling stemde toe. Les legde de
plaat op de platenspeler en terwijl gitaarloopjes, zoals die nog niet eerder
waren opgenomen, de kamer vulden, luisterde Conkling ademloos. "Hoeveel
van dit soort platen heb je?" vroeg hij. "Heel veel," zei Les. "Dit is de
slechtste." Conkling haalde een pen tevoorschijn, krabbelde wat op de
achterkant van een envelop, "onderteken die", zei hij en gaf hem aan Les.
Dat contract veranderde de geschiedenis van de popmuziek.
"Lover", Les Pauls eerste single, werd uitgebracht in 1948 en was meteen
een hit. Het nummer begon met warme bastonen, zwol aan tot een mix van
snelle gitaarklanken en liet de wereld voor het eerst kennis maken met speciale
geluidseffecten, zoals nagalm.
Net toen "Lover" werd uitgebracht, reed Les mee met een auto die van een
gladde weg slipte en in een afgrond terechtkwam. De bestuurster, een jonge
zangeres genaamd Colleen Summers, raakte niet ernstig gewond, maar Les
brak beide schouders een been en zijn rug, en liep een gescheurde milt op.
Uit zijn rechterarm werd achttien centimeter bot gehaald. De arm werd gezet,
maar raakte geïnfecteerd waardoor hij tot vijf keer zijn normale grootte opzwol,
en het leek erop dat hij geamputeerd zou moeten worden.
Op zijn 33ste, op het hoogtepunt van zijn muzikale carrière, stond Les Paul
op het punt zowel zijn arm als zijn roem te verliezen. Gelukkig werd Les op
aanraden van een chirurg in Oklahoma naar het Good Samaritan ziekenhuis
in Los Angeles overgebracht, waar zijn arm opnieuw werd gebroken en met
schroeven zo werd vatgezet, dat zijn hand permanent naar zijn navel wees.
"Ik ben gitarist," had Les tegen de artsen gezegd. "Als mijn arm moet
worden vastgezet in één positie, dan graag zo."
Na twee jaar revalidatie speelde Les weer gitaar. "Door het ongeluk is mijn
techniek eigenlijk verbeterd," vertelt hij nu. "Het dwong me om overbodige
bewegingen van de elleboog weg te laten."
Het ongeluk had nog een ander onverwacht gevolg. Colleen Summers en
hij werden verliefd. Les meende dat ze een goede aanwinst voor zijn act zou
zijn. "Er is alleen één probleem - Je naam," zei hij. Toen Summers vroeg hoe
ze dan moest heten, raadpleegde Les het telefoonboek en zei toen,
"Mary Ford".

Toen rock 'n roll doorbrak en de nieuwe trend werd, beëindigden
Les en Mary hun carrière.
Ook hadden Les en Mary in die tijd een eigen tv-show.
Maar Les ging door met uitvinden
Les droomde al jaren van een ander soort geluid. Geluid dat zelfs niet uit
zijn elektrische gitaar kon worden gehaald. Urenlang had hij zitten luisteren
naar het geluid van één enkele snaar tegen verschillende achtergronden, hol
hout, massief hout, staal, aluminium. Zijn conclusie was dat hol hout minder
geschikt was voor versterking, dus bouwde hij een aantal solid-body gitaren.
Die produceerden precies het geluid dat hij zocht, maar niemand was geïnteresseerd.
"Er was geen denken aan dat Gene Autry, de populaire countryzanger,
op iets zou gaan spelen dat er uitzag als een spoorwegbiels!"
aldus Les.
In 1950 ontmoette de nieuwe Gibson-directeur Ted McCarty Les en Mary
tijdens een bijeenkomst in Pennsylvania en liet hen een single cutaway-solid
body gitaar zien met een uitgesneden esdoornhouten bovenblad. Les was er
bijzonder enthousiast over en stelde voor om zijn eigen trapezium-vormige
snarenhouder plus staartstuk op de gitaar te monteren. Ze werkten de hele
nacht aan een met de hand geschreven contract van twee pagina's, waarin
werd vastgelegd dat Gibson de gitaar op de markt zou brengen met de
snarenhouder plus staartstuk van Les onder de naam Les Paul. Les zou van
ieder verkocht exemplaar royalty's ontvangen en verplichtte zich in het openbaar
niet op een andere gitaar te spelen.
Dit was het begin van misschien wel de meest gewaardeerde elektrische gitaar ter wereld.

Theodore (Ted) McCarty
Hoewel de Gibson Guitar Company in de jaren '50 een solid-body
gitaar produceerde, werd deze gitaar pas halverwege de jaren zestig populair toen de
popmuziek door groepen als the Beatles een nieuwe richting was ingeslagen,
en Les Paul de eer kreeg die hem toekwam. Tegenwoordig brengt een originele,
door Gibson tussen 1958 en 1960 gebouwde Les Paul Standard solid-
body gitaar zo'n 40.000 euro op.
SG
Een domper voor Les was dat mensen van Gibson zonder zijn medeweten of overleg, de Les Paul gitaar grondig gingen moderniseren.
Door de teruglopende verkoop cijfers van de Les Paul gitaar ging men de Les Paul grondig innoveren.
De uit mahonie hout bestaande body werd dunner gemaakt en de bovenkant werd afgevlakt.
De nek werd dunner en kreeg een smallere hiel.
Deze nieuwe constructie zou productiekosten besparen.
Les was teleurgesteld in het resultaat, onder andere de sterkte van de body en de nek vond hij slecht.
Ook omdat deze innovatie buiten hem om is gedaan vroeg hij aan Ted McCarty om zijn contract bij Gibson te ontbinden en zijn naam van deze
nieuwe gitaar te halen. In 1963 werd de naam Les Paul van de gitaar verwijderd en kreeg nu de naam SG, wat staat voor Solid Guitar.
Ondanks de bezwaren van Les, werd de SG een even groot succes als de Les Paul.
Les Paul behield de fascinatie voor de bandrecorder.
Geholpen door anderen bedacht Les dat als hij de koppen van het apparaat
verplaatste, hij het ene geluid over het andere kon opnemen.
Maar zijn volgende idee was het meest revolutionair. "Laten we in plaats
van over de hele breedte van de band de koppen boven elkaar zetten en
op meerdere sporen opnemen," zei hij. Dit leidde via de ontwikkeling van
de gesynchroniseerde stereofonische band en de achtsporenband tot de
huidige, geavanceerde technieken.
De moderne studio's van tegenwoordig maken gebruik van 48 of meer
sporenrecorders waarop tijdens verschillende sessies kan worden opgenomen.
De sporen worden dan gemixt en het eindresultaat klinkt vaak anders
dan de oorspronkelijke opname.
Daniel Queen, voorzitter van de Technische Raad van de Amerikaanse
Vereniging van Geluidstechniek, zegt: "Les Pauls meersporen-concept heeft
niet alleen invloed gehad op de manier waarop popmuziek klinkt, het heeft
ook de serieuze muziek beïnvloed; van de opname van een symfonie van
Mahler tot de avant-gardemuziek van componisten als John Cage."
Les Paul bleef tot aan zijn dood in 2009 actief in de muziek. Mary en hij gingen uit elkaar nadat ze met
zingen waren gestopt, maar ze bleven bevriend tot haar dood in 1977.
In datzelfde jaar ontving Les Paul een Grammy-award voor een album dat
hij samen met gitarist Chet Atkins maakte. Vervolgens werd de verzamelelpee/cd
"Les Paul: The Legend and the Legacy", die in 1992 werd
uitgebracht, genomineerd voor een Grammy-award.
Paul bleef nog steeds de hele nacht op en deed uitvindingen in zijn huis in
New Jersey, dat zo volgestouwd was met apparatuur (waaronder zijn moeders
opwindbare grammofoon waarvan hij de naald had gebruikt), dat iemand het
huis omschreef als "half museum, half elektronica-winkel."
Hij werkte ook aan opname apparatuur waardoor de cd weer achterhaald
zal zijn. "Opnamen moeten zonder bewegende onderdelen kunnen worden
gemaakt," zei hij, "en afgespeeld door luidsprekers die elke klank kunnen
weergeven die ons trommelvlies kan horen."
Hij trad tot aan zijn dood nog bijna elke maandagavond
op in Fat Tueday's, een jazzclub in Manhattan.
Lester William Polsfuss overleed op 13 augustus 2009 in White Plains, in de staat New York, aan de
complicaties van een zware longontsteking. Les is 94 jaar geworden.
Popgitarist Steve Miller vatte de carrière van les Paul als volgt samen:
"Naast het feit dat Les miljoenen platen heeft verkocht en zijn fans al meer
dan zestig jaar fascineert, was hij de eerste met het talent en het inzicht om
muziek en techniek te combineren."
Wat Steve Miller en vele andere gitaristen weten, is dat elk geluid dat ze
maken de nalatenschap van Les Pauls talent is.
Maar bijna niemand kan zich voorstellen dat het allemaal begon met een
jongen, een trein en een trillend raam.
Dat was de dag dat een kind in aanraking kwam met muziek.
Dat was de dag dat hij de toekomst hoorde.